تجسس حرام است چشم: البته بهتر است، ولى ما نیز باید توجه داشته باشیم که رفتن به دنبال اسرار مردم - مانند تجسس از حالات آنها تا بدانند آیا نماز مى خوانند یا نه، روزه مى گیرند یا نه، خمس مى دهند یا نه، ربا مى خورند یا نه، شراب مى خورند یا نه، در منزل خود عمل نامشروع انجام مى دهند یا نه، آیا مالشان مخلوط به حرام است یا نه؟ در آمدشان از راه حلال است یا نه، خانه و زمین مال آنها بوده یا غصبى است، و ده ها امور دیگر- همه و همه خلاف شرع بوده و اسلام از آن نهى شدید فرموده است. آرى، اگر افرادى در مقابل اسلام و حکومت الهى بایستند و بخواهند رژیم دینى را سرنگون کنند، و در خانه هاى مخفى و ضد اسلامى جمع شده و توطئه کنند، ما باید آن اسرار به دست آورد و خنثى کنیم و باید توجه کرد نه تنها این عمل حرام نیست، بلکه از اهم واجبات خواهد بود. اگرچه اصطلاح «حریم خصوصی» در آیات و روایات اسلامی استعمال نشده است اما از ماهیت و محتوای حریم خصوصی در قالب احاله به حقوق و آزادیهای دیگر مثل؛ حق مالکیت، آزادی از تجسس و غیر قابل تعرض بودن حقوق وابسته به شخصیت، حمایت شده است. تحقیق در منابع حقوق اسلامی نشان می‌دهد که قدمت حمایت از حریم خصوصی در حقوق اسلامی بسیار جلوتر از سایر نظامهای حقوقی است. حریم خصوصی منازل، ارتباطات، امور خصوصی و افکار و عقاید شخصی، مورد تأکید اسلام قرار گرفته است در حالی که نخستین جرقه‌های حمایت جدی از حق بر حریم خصوصی در غرب به قرون 17 و 18 میلادی برمی‌گردد. 1- ممنوعیت تجسس، تحسس و تفتیش در اسلام تحسس عبارت است از احوالپرسی اعم از اینکه از امور خیر اشخاص پرسیده شود یا امور شر آنان. لیکن اگر احوالپرسی از امور پنهانی اشخاص یا امور شر و یا از امور غیر پنهانی ولی برای مقاصد شر و یا از امور خیر ولی برای مقاصد شر صورت بگیرد، می‌تواند مصداق تجسس قرار بگیرد. بنابراین برای تعریف تجسس باید از دو ضابطه نوعی و شخصی کمک گرفت: - تلاش برای دستیابی به امور پنهانی و مکتوم یا امور شر و عیوب اشخاص با هر انگیزه‌ای که صورت بگیرد، عرفاً تجسس به شمار می‌رود. - پرس و جو از امور ظاهری یا امور خیر دیگران با انگیزه و مقاصد شرّ تجسس به شمار می‌رود، اما با انگیزه و مقاصد خیر، تحسس محسوب است. در ممنوعیت تجسس در امور دیگران قرآن کریم در آیه 12 سوره مبارکه الحجرات می‌فرماید: یا اَیهَا الَّذینَ ءامَنوُا اِجْتَنِبوُا کَثیراً مِن الْظَنِّ إِنََّ بَعْضَ الْظَنِّ إثْمٌ وَ لاتَجَسَّسوُا وَ لا... یعنی ای اهل ایمان از بسیار پندارها (و گمان بد) در حق یکدیگر اجتناب کنید که برخی ظن و پندارها (باطل و بی‌حقیقت و) معصیت است، و نیز هرگز (از حال درونی هم) تجسس مکنید (و جاسوس بر احوال خلق مگمارید) و ... همچنین از پیامبر اکرم نقل شده است که: - ایاکم و ظن فإن الظن اکذب الحدیث، و لاتجسسوا و لاتباغضوا و کونوا إخواناً.[1]» - من أکل بعلمٍ أکله فإن بطمعه مثلها من جهنم و من کُسِی ثوباً برجل مسلم فإن ا... یکسوه من جهنم، و من قام برجل مسلم مقام ایاء و سمعه فإن ا... یقوم ایاء و سمعه یوم القیامه.[2]» - یا مشعر من آمن بلسانه و لم یدخل الإیمان قبله، لاتغتابوا المسلمین و لاتتبعوا عوراتهم فإنه من اتبع عوراتهم یتبع ا... عورته و من یتبع ا... عورته یفضحه و (ولو) فی بیتته.[3]» - «من حمی مؤمناً من منافقٍ بعث ا... ملکا یحمی لحمه یوم‌القیامه من نار جهنم، و من رمی مسلما بشیء یرید شَنَیه به حَسبه ا... علی جسر جهنم حتی یخرج مما قال.[4]» - «إنی لم اوء مرأن انقب عن قلوب الناس و لا أشق بطونهم»[5]. - «من رأی عوره فسترها کمن أحیا مؤوده»[6]. همچنین از امام صادق (ع) نقل شده است که: - «لا تفتش عن أد یانهم فتبقی بلا صدیق»[7]. - «الجمیل فی ثلاث: فی تبدیل الاخوان، و المنبا بذه بغیر بیان و التجسس عما لا یعنی»[8]. همچنین حضرت علی علیه‌السلام در نامه خود به مالک اشتر در زمانی که وی را به عنوان فرماندار مصر انتخاب نمودند، حاکم را از تجسس در احوال مردم منع فرموده و مالک را به پوشانیدن عیوب مردم و دوری جستن از کسانی که عیوب دیگران را آشکار می‌سازند، توصیه فرموده است.[9] تأمل در مجموع آیات و روایات فوق نشان می‌دهد که برخی از امور افراد به طور مطلق، مصون از تجسس دیگران اعلام شده است و تجسس در برخی امور دیگر بنا به علل خاصی تحریم شده است. 2 - ممنوعیت سوء ظن: سوء ظن در قرآن و سنت به عنوان منشأ و ریشه اصلی تجسس و تفتیش در امور خصوصی دیگران معرفی شده است و لذا لازم است مردم از آن بپرهیزند[10]. در این ارتباط می‌توان به آیه 12 سوره مبارکه الحجرات اشاره کرد که مومنین را به اجتناب از ظن فرا می‌خواند. همچنین از پیامبر اکرم نقل شده است: - ایاکم و الظن فإنَّ الظن اکذب الحدیثٍ و لاتحسسو و لاتجسسوا[11] - ان ا... تعالی تحرم من المسلم دمه و ماله و ان یظن به ظن السّوء[12] همچنین از امام علی علیه‌السلام نقل کرده‌اند که: - ضع أمر أخیک علی أحسنه حتی یأتیک ما یغلبک منه، و لاتظنن بکلمه خرجت من أخیک سوءاً و أنتَ تجُدلَها فی‌الخیر مهملاً». از امام کاظم (ع) نیز تعبیر مشابهی روایت شده است که فرموده‌اند: - «إذا کان الجور أغلب من الحق، لم یحل لأخد أن یظن بأحد خیراً حتی یعرف ذلک منه»[13]. همچنین از امام صادق (ع) نقل شده است: «المؤمن أصدق علی نفسه من سبعین مؤمناً علیه»[14]. از امام محمد غزالی نیز منقول است که «سوء ظن از فتنه‌های شیطان در حق مسلمین است.» فقهای اسلام با توجه به آیات و روایات مذکور اصل صحت فعل مسلم را استنباط کرده و به عنوان یکی از قواعد فقهی مورد شناسایی قرار داده‌اند. 3- ممنوعیت ورود به منازل بدون استیذان در آیات قرآن کریم و سنت اسلامی، ورود به منازل اشخاص منوط به استیناس و استیذان است. استیناس به معنی معرفی خود قبل از ورود است تا صاحب منزل در صورت تمایل در را بگشاید. استیذان نیز سبک اجازه صاحب منزل قبل از ورود است. خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: «لاتدخلوا بیوتاً غیر بیوتکم حتی تسأنسوا و تسلموا علی أهلها» و در جای دیگر می‌فرماید «و أتوا البیوت من ابوابها» یعنی به منازل مردم تنها از در آن وارد شوید. در کتب شیعه و اهل سنت نقل شده است که شبی عمر (خلیفه دوم) مشغول گشت‌زنی در شهر بود. از خانه‌ای صدای آواز و طرب شنید و حدس زد که عمل حرامی در حال انجام است. برای تحقیق بیشتر راجع به حدس خود از دیوار منزلی که صدای غنا از آن می‌آمد بالا رفت و صاحب منزل را صدا زد و خطاب به وی گفت، ای دشمن خدا گمان کردم که خداوند بر تو لباس شرم و حیا پوشانده است، در حالی که معصیت خدا می‌کنی؟ مرد در پاسخ گفت، ای خلیفه زیاد تند نرو اگر من یک معصیت کرده‌ام تو سه معصیت مرتکب شده‌ای. خداوند فرموده است تجسس نکنید و تو تجسس کردی. فرموده است به خانه‌های مردم از در وارد شوید و تو از دیوار بالا آمدی و فرموده است بدون استیناس و اذن وارد نشوید ولی تو بدون استیناس و اذن وارد منزل من شدی، خلیفه گفت آیا اگر طلب بخشش کنم مرا می‌بخشی؟ صاحب خانه گفت آری و خلیفه از منزل خارج شد و رفت.[15] 4- ممنوعیت استراق سمع و بصر استراق سمع نیز در سنت اسلامی ممنوع است به طور یکه پیامبر اسلام فرموده‌اند هر کس به مکالمات دیگران در حالی که آنها مایل نیستند، گوش فرا دهد، در روز قیامت به گوش وی سرب گداخته ریخته می‌شود.[16] همچنین هتک ستر و نگاه کردن به آنچه که نوعاً یا شخصاً در قلمرو حریم خصوصی قرار می‌گیرد، ممنوع است. در این خصوص نقل شده است. «من رأی عوره فسترها کمن أحیا مؤوده»[17] اصل مقاله به قلم اینجانب با عنوان "حریم خصوصی در فضای سایبر" در مجموعه مقالات "حقوق فناوری اطلاعات و ارتباطات" معونت حقوقی وتوسعه قضایی قوه قضائیه مرکز مطالعات توسعه قضایی، انتشارات روزنامه رسمی به چاپ رسیده است. [1] - ابوبصیر، 2001، صص 20 و 3. [2] - همان. [3] - همان [4] - همان [5] - الری شهری، 1375 هـ ش، ج 1، ص 391. [6] - السجستانی، 1410 هـ ق، ج 2، ص 454. [7] - الری شهری، 1375 هـ ش، ج 1، ص 392. [8] - السید الخرازی، 1380، ص 6. [9] - نهج‌البلاغه، ترجمه محمد دشتی، انتشارات مشهور، 1380، نامه 53، ص 569. [10] - باقر انصاری «حریم خصوصی و حمایت از آن در حقوق اسلام، تطبیقی و ایران»، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، زمستان 1383 شماره 66. [11] - الرشهری 1375 هـ ش ج 1، ص 391. [12] - المجلسی، 1403 هـ ق، ج 72، ص 201. [13] - النمازی، 1419 هـ ق، ج 7، ص 41. [14] - همان. [15] - الری شهری 1375 هـ ش، ج 1، ص 391. [16] - ابوبصیر، 2000، ص 3. [17] - السجستانی، 1410 هـ ق، ج 2، ص 454.
| Design By : Pichak |
